برای استفاده از این بخش به ادامه مطلب مراجعه کنید
درس اول :جلوه های حکمت و تدبیر صفحه 14
ابتدا این خطبه ی حضرت علی (ع) را که در نهج البلاغه آمده است .بخوانید و ویژگی های خلقت خداوند را از آن استخراج کنید .
1-خداوند جهان را بدون الگو گرفتن یا تقلید از دیگری ساخته است.
2- مخلوقات خداوند؛ بی سابقه و در آفرینش بی نظیر هستند.
3- مخلوقات خداوند بر اساس مقیاس و نظم و اندازه مشخص و متناسب با ویژگی های خاص است تا از هم فرو نپاشد و استوار و محکم بماند.
4- مخلوقات خداوند مطابق برنامه ای دقیق آفریده شده اند و هر کدام در مسیر و هدف خاص خود هدایت می شوند.
5- مخلوقات خداوند در چهار چوب تعیین شده حرکت می کنند و از دستور خداوند سرپیچی نمی کنند.
اندیشه و تحقیق
درس دوم: با کاروان هستی (صفحه 28)
برخی از آیات قرآن کریم با عبارت "و من آیاته ی" آغاز می شود . به آیات 22تا25 سوره ی روم و 29 سوره ی شوری مراجعه کنید و با بهرمندی از آنها حکیمانه بودن خلقت را توضیح دهید.
1-سوره ی روم،آیه ی 22:
و من ایته ی خلق السموات و الارض و اختلف السنتکم و الونکم از نشانه های او آفرینش آسمان ها و زمین و تفاوت زبان ها و رنگ های شماست.
اختلاف زیان و رنگ : بی شک زندگی اجتماعی بشر بدون شناخت افراد از هم ممکن نیست و اگر یک روز همه انسان ها یک رنگ؛ یک قد و یک شکل و قیافه باشند چه جنجالی عجیبی در جهان خواهد افتاد , نه پدر و فرزند و همسر شناخته می شوند و نه مجرم و بیگناه و نه طلبکار و بدهکار و نه ذوست از دشمن ، و این تنوع رنگ و زبان علاوه بر قدرت خداوند ،دلیل بر حکمت خدا می باشد که برای سازمان یافتن امور جامعه ، خداوند دست به این گونه آفرینش زده است. طوری که رنگ چشم،مو،قیافه، صورت، اختالف صدا و آوازها و گوش ها، زبان ها، لهجه ها، رنگ نژاد ها؛ همه نشانه ی قدرت و حکمت خداست.
2-سوره ی روم آیه 23:
و من ایته ی منامکم بالیل و النهار و ابتغاوکم من فضله ی ؛ از نشانه های او خواب شما در روز و شب است و تلاش کوششتان برای بهرهگیری و تامین معاش از فضل پروردگارتان.
این حقیقت برکسی پوشیده نیست که همه ی موجودات زنده برای تجدید قوا و بدست آوردن آمادگی لازم برای ادامه ی فعالیت نیاز به استراحت دارند و مسلما اگر خواب نبود روح و جسم انسان فرسوده میشد و با یک وقفه ی بدن از فعالیت آرامش و رفع خستگی و نشاط و نیروی تازه ی دوباره ÷دید می آید.
3-سوره ی روم آیه 24:
و من ایته ی یریکم البرق خوفا و طمعا و ینزل من السماء فیحی ی به الارض بعد موتها، از نشانه های خداوند این است که رعد و برق را به شما نشان می دهد که هم مایه ی ترس است و هم نشانه ی امید به نزول باران که از آسمان آبی می فرستد و زمین را بعد از مردن زنده می گرداند.
حقیقت این است که در این برنامه ی بیم امید ؛دست قدرتی در کار است که آن را رهبری و هدایت می کند و هرگز نمی تواند معلول تصادف ها و برنامه های طبیعت کورکورانه و بی هدف باشد.
4- سوره روم آیه 25:
و من ایته ی ان تقوم السماء و الارض بامره ی : از نشانه های خداوند این است که آسمان و زمین به فرمان او پابرجاست.
مجموعه ی اجرام آسمانی در گردش منظم خود به محاسبه ی پیچیده ی تعادل نیروی جاذبه و دافعه نیاز دارند و خداوند این تعادل را چنان سامان داده که میلیون ها سال بدون کم ترین انحراف در مسیر خود گردش می کنند و این نشانه ی یگانگی خداوند و حکیمانه بودن خلقت است.
5- سوره شوری آیه ی 29:
و من ایته ی خلق السموات و الارض و مابث فیهما من دابه: از نشانه های او آفرینش آسمان ها و زمین است و آنچه از جنبندگان که در انها خلق و منتشر نموده است.
آسمان ها با آن عظمت بیکران که هر روز ابعاد تازه تری از عظمت و شگفتی آنها کشف می شود ؛ زمین و انواع حیوانات ،پرندگان و خزندگان و صدها هزار نوع حشرات ,انواع ماهی های کوچک و بزرگ، بشر هنوز به عمیق عجایب دریاها پی نبرده، و شگفتی هایی که در ساختمان هر یک از آنها بکار رفته، همه از نشانه های قدرت و حکمت خداوند است.
اندیشه و تحقیق
درس سوم: سرمایه های انسان صفحه 41
1-ارزش های وجودی انسان که او را بر سایر موجودات برتری می دهد؛ کدام اند؟
1-خداوند به انسان عزت و کرامت بخشیده است.( و لقد کرمنا بنی ءادم)
2- خدوند انسان رااز قدرت تفکر و قدرت انتخاب برخوردار ساخت.
3- خداوند قدرت تسلط بر خشکی و دریا را بر او عطا کرد.( و حملنهم فی البر و البحر)
4- خداوند او را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری بخشید.( و فضلنهم علی کثیر ممن خلقنا)
5-خداوند آیمان و زمین را برای انسان رام ساخت و در اختیارش قرار داد. ( وسحر لکم ما فی سموات و ما فی الارض)
6- خداوند مقام رسیدن به نفس مطمئنه را در وجود انسان نهاد.( یایتها النفس المطئة)
7- خداوند راه رسیدن انسان به معبود خویش را آسان ساخت.( ارجعی الی ربک)
8- خدواند مختار آفرید و از عقل و خرد بهره مند ساخت.( انا هدینه السبیل اما شاکرا و ما کفورا)
9-خداوند او را از ظریفت علمی و استعداد بسیار بالایی برخوردار ساخت.(و علم ءادم الاسماء کلها)
10-خداوند بعد از آفرینش انسان از روح خود به او دمیده است.(و نفخت فیه من روحی)
11- خداوند به تمام ملائکه فرمان داد که در مقابل عظمت انسان به سجده بیافتند. (فاسجدو الادم)
12-خداوند او را به عنوان جانشین خود در زمین قرار داد.( انی جاعل فی الرض خلیفة)
13- او را کامل ترین و استاندارد ترین موجود و مخلوق معرفی کرد .(لقد خلقنا الانسن فی احسن تقویم )
14-خداوند او را شایسته ملاقات با خود دانست. ( انک کادح الی ربک کدحا فملقیه)
15- میل به جاودانگی و بی نهایت خواهی را در وجود او گذاشت.
در آیات 54و55 سوره قمر تامل کنید و ببینید چه جایگاهی برای انسان های پاک و پرهیزکار پیش بینی شده است .
جایگاهی که در این دو آیه توصیف ان را نموده است دو ویژگی دارد که همه ی امتیازات در آن جمع است.
نخست این که آنجا، جایگاه صدق است و هیچ گونه باطلی و بیهودگی در آن راه نداشته و سراسر حق است و تمام وعده های خداوند درباره ی بهشت در آنجا عینیت پیدا می کند و صدق آنها آشکار می شود.
ویژگی دیگر اینکه: در جوار و قرب خداست (قرب معنوی نه جسمانی) آن هم نسبت به خداوندی که هم مالک است و هم قادر و هرگونه نعمت و موهبتی در قبضه ی قدرت و در فرمان حکومت و مالکیت اوست.
3- آیا وجود شیطان مانع اختیار و اراده ی ما در تصمیم گیری ها می شود؟
خیر زیرا شیطان فقط وسوسه می کند و هیچ تسلطی بر ما ندارد.
4- سرمایه های الهی در وجود ما را با موانع رشد مقایسه کنید و ببینید که کدام یک از سرمایه ها در مقابل کدام یک از موانع قرار دارند.
موانع رشد 1-نفس اماره 1-نفس لوامه
2-جهل 2-عقل
3- غفلت از خدا و آخرت سرمایه الهی 3- سرشت خداآشنا
4- دام های شیطان 4-گرایش به نیکی
اندیشه و تحقیق
درس پنجم: پنجره ای به روشنایی صفحه 59
1-چرا برخی از افراد با این که بیان می کنند آخرت را قبول دارند و از لحاظ فکری آن را پذیرفته اند. تلاش چندانی برای آن جهان نمی نمایند و در زندگی خود به گونه ای عمل می کنند که گویی آخرتی درپیش نیست؟
اولا : علم و شناخت به چیزی ، مانند چراغی است که راه را نشان می دهد و انسان آن را قبول می کند اما هیچ وقت محرک و مشوق انسان به سوی عمل نیست.
پس قبول داشتن جهان آخرت ؛ لازمه اش عمل کردن به نیکی ها و تسلیم در برابر خدا نیست بلکه فقط شناخت یک حقیقت است.
ثانیا: آنچه محرک انسان به سوی عمل است ایمان اوست و ایمان باور و اعتقاد قلب همراه با حب و دوستی و اطمینان است که شوق به سوی عمل را در انسان پدید می آورد.
پس آنچه که میان شناخت و قبول چیزی و عمل به آن پیوند ایجاد می کند؛ ایمان است و اگر انسان به مرحله ی ایمان برسد؛ می تواند به ثمرات آن امیدوار باشد و چنین افرادی هنوز به مرحله ی ایمان نرسیده اند.
2- آیات به آخرت لزوما بی توجهی به دنیا و عقب ماندگی را در پی دارد؟
در آیات و روایات اسلامی دو نوع نگرش بر دنیا وجود دارد:
نگرش اول: مدح و تمجیدی که از دنیا و امکانات و زیبائی های آن شده است. مثل آیات شریفه ی" همه ی نعمت های زمین را برای شما آفریدیم" و یا" هر چه در زمین است مسخر شما کردیم " و یا" از فضل و نعمت خداوند در دنیا بهره مند شوید" و همچنین در روایت های بسیاری دنیا را مزرعه و تجارتخانه ی مردان خدا , محل هبوط وحی, سرای موعظه و پند و.......خوانده اند, که این نگرش مثبت به دنیا ست.
نگرش دوم: از دنیا و آنچه که در آن است ذم شده است. مثل متاع غرور " مایه ی غفلت و غرور"و "لهو و لعب" یا " وسیله ی سرگرمی و بازیچه" و در جای دیگر وسیله ی غفلت از یاد خدا ؛ از آن یاد شده است.
در نتیجه با توجه به مطالب فوق می توان گفت خداوند دنیا و مواهب جهان مادی را به عنوان وسیله ای برای رسیدن انسان به کمال و سعادت و تکامل معنوی قرار داده که انسان از آن بهره برداری کند. هدف اصلی انسان؛ برنامه ریزی در دنیا برای رسیدن به کمال در آخرت است و اگر انسان به دنیا به عنوان یک هدف (نه وسیله) نگاه کند و از لذت های معنوی بریده شود طبعا مایه ی غرور و طغیان و سرکشی و ظلم خواهد بود و مهم تر از همه؛ مانع بزرگ برای رسیدن به هدف ؛کمال و سعادت است. اما اگر به عنوان وسیله ی تکامل به آن نگاه کند مسلما کمک شایانی در جهت پیشرفت او و نردبانی بلند برای رسیدن به هدف او خواهد بود و علاوه بر بهرمندی از مواهب دنیوی می تواند به سعا دت اخروی نیز نزدیک شود.
توجه: پس توجه به آخرت نه تنها موجب بی توجهی به دنیا نیست ؛بلکه بی توجهی به دنیا و گوشه گیری و رهبانیت شدیدا از نظر اسلام مطرود است.
با مطالعه و دقت در آیات 32 تا 37 سوره مومنون توضیح دهید این آیات بیانگر کدام تفکر درباره ی مرگ است؟
این آیات بیانگر تفکر گروهی است که مرگ را پایان زندگی می دانند و حیات اخروی را انکار می کنند. اما دلایل انتخاب این رویکرد از سوی منکرین در قرآن چنین آمده است:
1-غوطه ور شدن در دنیا و زندگی پر زرق و برق آن: و اترفنهم فی الحیوة الدنیا : و ناز و نعمت در زندگی دنیا به آنان داده بودیم .
صاحبان اینگونه زندگانی معم.لا متمایل به آزادی بی قید و شرط برای کامجویی از لذایذ حیوانی هستند و دین را مزاحم و مخالف هوس های خود می دانند.
اندیشه و تحقیق
درس ششم :آینده ای روشن صفحه 67
1-بیان حکمت خداوند و ضرورت معاد چه ارتباطی هست؟
1-عالم هستی, عالمی است بر پایه ی نظام هماهنگ و قانومند که بدون هدف آفریده نشده است.
2-خداوند اهدافی را برای انسان معین کرده و امکان رسیدن به آن هدف ها را نیز به انسان داده است.
3- این حکیمانه نیست که کسی در عرض سالیان دراز کمالاتی را تحصیل کند و سرانجام همه ی آنها فانی شده و از بین بود .
نتیجه :اگر خلقت جهان و انسان را هدفی و مقصودی نباشد, در این صورت کاری عبث و بیهوده خواهد بود؛ در حالی که خداوند حکیم است و هیچ کاری از کارهای خداعبث و بیهوده نیست .
لازمه ی حکت هدا این است که زندگی انسان را پایان نباشد و آن چه دراین جهان به دست می آورد با مرگ او از بین نرود و لازمه ی عبث و بیهوده نبودن از زندگی انسان؛بازگشت به سوی خداست.
الا الی الله تصیر الامور ؛ آگاه باشید که بازگشت تمام امور به سوی خداوند است.
3- میان عادل بودن خداوند و ضرورت معاد چه ارتباطی وجود دارد؟
1-تمام جهان براساس عدل خدا استوار است و خداوند عادل است.
2-عمر انسان محدود است و قبل از رسیدن به پاداش و کیفر عمل خود,از دنیا می رود.
3- دنیا گنجایش و ظرفیت کمی دارد و انجام پاداش و کیفر واقعی در آن عملی است.
نتیجه: اگر بعد از دنیا ؛زندگی دیگری نباشد که همه ی انسان ها به حقوق واقعی خود برسند, این نظام , نظام عادلی نخواهد بود و این بر خلاف عدل خداوند است.پس انسان با مرگ نابود نمی شود بلکه به عالمی دیگر منتقل می شود تا عدل خدا محقق شود.
و امتزوا الیوم ایها المجرمون : ای ناپاکان و بدکاران امروز از مردم پاک جدا شوید.
3- تعدادی از کارهای نیک و تعدادی از گناهان را که در این دنیا قابل پاداش و مجازات نباشد ذکر کنید.
کارنیک: کسی که جان خود را برای نجات مردم به خطر می اندازد یا به شهادت می رسد یا ناقص العضو می شود.
کار بد: مانند قاتلینی که تعداد زیادی از مردم را به خاطر هوسهای خود گرفته اند. مثل هیتلر یا صدام یا ......
اندیشه وتحقیق
درس هفتم: منزلگاه بعد صفحه 75
1-از کلمه توفی در قرآن کریم ٰ، برای اشاره به کدام بعد از وجود انسان استفاده شده است و نشان دهنده ی چیست؟
بعد روحانی، این که روح به طور کامل هنگام مرگ توسط قرشته مرگ دریافت می شود.
2- با توجه به این که پرنده ی عمل انسان ، پس از مرگ او همچنان باز است، بهتر است که ما در برنامه ریزی های خود چه اصلی را رعایت کنیم؟ آینده نگری
3- بنا بر سخن امام صادق (ع) کدام چیزهاست که پس از مرگ نیز با انسان همراه است؟
چاه آب-درخت-آبی که جاری کرده-روش پسندیده ای که بنا کند.
اندیشه و تحقیق
درس هشتم: واقعه بزرگ صفحه 83
1-آیات 51 و 52 سوره ی یس را مطالعه کنید و بگویید که نفخ صور ذکر شده در این آیات مربوط به مرحله ی اول است یا دوم؟ همچنین کافران پس از خروج از قبرها چه می گویند؟
و نفخ فی الصور فاذا هم من الاجداث الی ربهم ینسلون؛ چون صور دمیده شد؛ بناگاه همه از قبرها به سوی خدای خود می شتابند.
این آیه به مرحله دوماز نفخ صور اشاره می کند که بعد از صور اول همه مدهوش می شوند، در صور دوم همه ی مردگان زنده شده و در پیشگاه خدا حاضر می شوند.
کافران پس از خروج از قبرها از روی حسرت و آه و پشیمانی می گویند: قالوا یویلنا من بعثنا من مرقدنا هذا ما وعد الرحمن و صدق المرسلون ؛ ای وای برما ،چه کسی ما را از خوابگاه و مرگ برانگیخت و زنده کرد. این همان وعده ی خدای مهربان است و پیامبران که این روز سخت را خبر داده بودند و همه راست می گفتند.
جه شرایطی بر قضاوت در قیامت حاکم است که سبب می شود هیچ ظلمی اتفاق نیفتد؟
الف)حضورپیامبران وامامام: که شاهدان و ناظران بر دادگاه عدل الهی می باشند و به عنوان معیار سنجش اعمال نیز هستند.
ب)حضور سایر گواهان: مثل فرشتگان که مراقب انسان ها بوده و تمام اعمال را ثبت کرده اند و اعضای بدن انسان که از گمراهان هستند.
ج) تجسم اعمال: یعنی تمامی انسان ها در نامه ی عمل خود؛ عین عمل را می بینند نه تصویر آن را و البته به هیچ وجه قابل انکار نمی باشد.
د) قشاوت بر معیار حق: فقط خداوند تنها داور و قضاوت کننده بر اعمال انسان است و معیار سنجش اعمال هم فقط حق و عدل است و خداوند مظهر عدل و حق است.
وان الله لیس بظلام للعبید؛ خداوند هیچ وقت به بندگانش ظلم نمی کند.
3- با این که خداوند حاکم دادگاه است ، چه نیازی به شهادت شاهدان وجود دارد؟
الف-مجرمان هنگامی که نتیجه اعمال خود رامی بینند، وحشت می کنند و به گمان اینکه مثل دادگاه های دنیاست و می شود حقیقت را کتمان کرد ، در مرحله اول حقایق را انکار می کنند.
ب- مجرمان برای نجات خود از این مهلکه حتی قسم دروغ می خورند که چنین کاری نکردند.
ج- در این هنگام برای اینکه از انکار و قسم دروغ دست بر دارند و واقعیت را بپذیرند به اذان خداوند دست ها و پاها و سایر اعضای بدنشان شروع به سخن گفتن می کنند.
د- در این صورت مجرمان دست از انکار بر داشته و تقصیر را به گردن دیگران می اندازد و سپس از خداوند تقاضای بازگشت به دنیا و جبران گذشته را می کنند.
بنابراین طبق آیات الهی کاملترین حسابرسی در مورد اعمال انسانی زمانی به عمل می آید که جای هیچ گونه انکاری نباشد و خداوند این هشدار را به ما می دهد تا برای تمام انسان ها اتمام حجت شده و آنها برنامه زندگی خود را چنان تنظیم کنند تا در روز قیامت به فرصت های از دست رفته حسرت نخورند.
اندیشه و تحقیق
درس نهم : فرجام کار صفحه 98
1--آیات در مجازات آخرت که مجازات از نوع سوم است؛ ظلم امکان پذیر و قابل تصور است ؟ چرا؟
از آنجایی که پاداش بهشتی و عذاب های دوزخ ساخته ی اعمال ما است و هرکس به درون خود مراجعه کند و اعمال نیات خود را بررسی کند می تواند به درستس خود را ارزیابی کند بنابراین مجازات در آخرت طوری است که آنچه به عنوان پاداش یا کیفر به انسان می دهند عین عمل اوست یعنی جنبه باطنی عمل که همیشه همراه ماست و از انسان جدا نمی شود؛در آنجا ظاهر خواهد شد و بر مبنای آن مجازات و پاداش صورت می گیرد.
پس می توان دریافت؛ در جهان آخرت که جرم از مجرم جداست و نه پاداش و کیفر چیزی جز عمل انسان است.که هیچ عدالتی بالاتر از این نمی تواند باشد که اعمال هر کسی به خود او برگردانده شود و او خود را درمیان اعمال و کرده های خود ببیند در حدیث است که در روز قیامت و حساب در برابر جزع و فزع بدکاران به آنان خطاب شود که: انما هی اعمالکم ردت الیکم ؛ آنچه امروز به شما می رسد همان اعمال شماست که بسوی شما بازگردانده شده است.
2- چه تفاوت هایی میان ویژگی آخرت با دنیا و برزخ وجود دارد؟
1)در دنیا اعمالی که در زمان های مختلف انجام شده اند قابل جمع نیستند؛ در برزخ همه منتظر رسیدگی و حسابرسی به اعمال در قیامت هستند. و در آخرت تمام اعمال با هم جمع می شوند و با هم حاضر می شوند و انسان آن را می بیند.
3-رسول خدا (ص) فرمود: الدنیا مزرعه الاخرة ،یک کشاورز ماهر برای اینه که زراعت پر محصولی داشته باشد ؛ پنج شرط را رعایت می کند:1-زمین مناسب انتخاب می کند2-بذر سالم تهیه می کند.3- زمین را به موقع آبیاری میکند و از کودهای مناسب استقاده می کند4-زمین را از خس وخاشاک و علف های هرزپاک می کند.5-مواظب است که آفات و حیوانات به کشت او ضرر نرسانند.
اگر دل بهترین و مناسب ترین برای کشت محصول آخرت است؛ چهار شرط دیگر کدام اند؟
1-عمل: مناسب ترین بذر برای کاشتن در سرزمین دل؛ عمل است. چرا که عمل ریشه ی تمام نیکی هاست ولی باید این عمل؛عمل صالح باشد و عمل ما وقتی ارزشمند است که مورد رضای خدا قرار گیرد.
2- ایمان: ایمان نور است. تا ایمان نباشد عمل رشد نمی کند .ایمان و نور , سرچشمه رشد و تکامل و حرکت است
3-علم: باید آگاهی لازم و شناخت درست از بذرها و نیازی های آن داشت. باید علف های هرز را به درستی شناخت و مواقع رشد را کنار زد . انسانی که جاهل باشد؛ هیچ وقت به خوشبختی نمی رسد و راه درست را از نادرست تشخیص نمی دهد.
4-تقوی: زمین دل برای برداشت محصول بهتر، از هر نوع آفت مصون بماند و با پرهیزگاری از گناه و آلودگی ها و دوری از وسوسه ای شیطان می توان جلو نابودی محصول و تباهی عمل را گرفت. فراموش نکنیم که ملاک برتری انسان ها نزد خداوند تقوی است .
درس دهم : اعتماد بر او (صفحه 109)
1)با توجه به آیات ؛روایات و توضیحات درس، آثار و فواید توکل را ذکر کنید.
1-شخص توکل کننده با اراده ای قوی و با عزمی جزم وظایف خودش را به خوبی انجام می دهد و در انجام تکلیف ؛سستی و کوتاهی نمی کند زیرا تلاش می کند و نتیجه آن را به خدا واگذار کرده است.
2- شخصی که به خدا توکل کند از طرف نیروی غیبی هم یاری می شود. چون شخص توکل کننده با تکیه بر خدا و در راه خدا قوم بر می دارد. لذا مشمول آیه ی شریفه ی " والذین جهدوا فینا لنهدینهم سبلنا؛ و کسانی که در راه ما قدم بردارند ما آنها را به راه هایمان هدایت میکنیم .
3- و درنهایت کسی که به خدا توکل کند و کاری را انجام دهد و موفق شود ؛سرمت نمی شود بلکه باید شاکر باشد و اگر شکست بخورد مایوس و ناامید و سرخورده نمی شود زیرا او وظیفه اش را انجام داده است و پیروی واقعی انجام وظیفه است نه نتیجه
2) چه رابطه ای میان عزم و توکل وجود دارد؟
حقیقت عزم : عزم به معنی اراده ، قصد و آهنگ به سوی هدفی است .آدمی با عزم و اراده ی خود آنچه را که انتخاب کرده ، عملی است. استواری، اعتماد، تحمل سختی ها از آثار عزم است.
حقیقت توکل :توکل در اصل از ماده وکالت به معنی انتخاب وکیل است .یعنی واگذاری کار به دیگری و انتخاب او به وکالت است.
رابطه میان عزم و توکل : مفهوم توکل این نیست که انسان دست از تلاش و کوشش بر دارد و به گوشه ی انزوا برود به این بهانه که خدا تکیه گاه من است ! بلکه مفهوم آن این است که هرگاه تلاش و کوشش خود را به کار بست و نتوانست مشکل را حل کند؛ وحشنی به خود راه ندهد و با اتکا به لطف پروردگار ایستادگی کند و با استمداد از خدا به تلاش خود ادامه دهد. پس همان اندازه که به هنگام مشورت باید نرمش و لطافت داشت در موقع تصمیم نهایی و عزم بر کار باید قاطع بود و هر گونه تردید و دو دلی را کنار زد. وبه هنگام عمل به خدا توکل نمود، یعنی فراهم ساختن اسباب و وسایل عادی؛ استمداد و تکیه کردن و امیدوار بودن به خدا و قدرت بی پایان او را نباید فراموش کرد. که این آرامش و اطمینان و قدرت فوق العاده ای به انسان می بخشد.
3) آیا توکل سبب تنبلی می شود یا تحرک؟چرا؟ از آیه ی 159 آل عمران کمک بگیرید.
منظور از توکل این است که انسان تلاشگر کار خود را به او واگذار نماید و حل مشکلات خویش را از اوبخواهد ؛خدایی که از تمام نیازهای او آگاه است و در انجام آن توانا و نسبت به بندگانش مهربان و رحیم است و مصلحت او را بهتر از هرکس می داند.
کسی که دارای روح توکل است:
1-هرگز یاس و نومیدی را به خود راه نمی دهد.
2- در برابر مشکلات احساس ضعف و زبونی نمی کند.
3- در برابر حوادث سخت مقاوم است.
4- آدمی را از وابستگی ها که سرچشمه ی ذلت و بردگی است نجات می دهد.
5-به او آزادگی و اعتماد به نفس می بخشد.
6- با امید به عنایت خدا از هیچ تلاشی فرو گذار نمی کند.
با این اوصاف ، انسانی که توکل به خدا می کند؛ علاوه بر آماده ساختن ابزارهای حرکت به سوی هدف،همیشه توام با جهاد و کوشش برای رسیدن به مقصود است نه تنبلی و فرار از مسئولیت ها.
4- شرایط توکل حقیقی کدام اند؟
1-مهمترین شرط توکل ،اخلاص است. اگر توکل برخدا، حقیقی و همراه با اخلاص باشد، خدا کار را به بهترین صورت چاره خواهد کرد.
2- حقیقتا نتیجه ی کار را به خدا واگذار کند چون خداوند هم به مصلحت و هم ضررهای انسان آگاه است.
3- وقتی توکل معنا پیدا می کند که انسان با دیگران مشورت کند و بهترین راه را انتخاب کند و برای رسیدن به مقصود تلاش کند.
4- مرحله اول ،باید عزم بر انجام یا ترک کاری در انسان بوجود آید و تردید و دودلی را کنار گذاشت.
5- از وسایل و اسباب موفقیت که خداوند در اختیار او قرار داده است، استفاده کرد.
6- فقط خدا را به امور بندگان آگاه دانست و تنها باید از او استمداد جست.
وتوکل علی الحی الذی لا یموت
7- فقط خدا را یاور و نگهبان خود دانست و از غیر خدا باید روی گردان شد.
فاعرض عنهم و توکل علی الله و کفی بالله وکیلا
8- فقط خدا را حق دانست و بر حقانیت او همواره اعتقاد داشت.
فتوکل علی الله انک علی الحق المبین
9- فقط خدا را بر خود کافی دانست و از چیزی جز او نباید هراسید و یاری جست.
قالو احسبنا الله و نعم الوکیل
10-در مقابل سختی ها،صبوری کرد و فقط راه خدا را راه هدایت دانست.
و ما لنا الا نتوکل علی الله و قد هدئنا سبلنا و لنصبرن علی ما ءاذیتمونا
11-باید در همه حال فقط خدا را در نظر داشت و روزهای خوش و ناخوش فقط به خدا تکیه کرد.
و علی الله فلیتوکل المتوکلون
12-باید فقط بر خدا ایمان داشت و به غیر از خدا از کسی استمداد نکرد.
و علی الله فنوکلو ان کنتم مومنین
اندیشه و تحقیق
درس یازده : دوستی با حق ( صفحه 123)
1)برای تقویت دوستی خود با خداوند، از چه راه هایی می توان کمک گرفت؟
1-دوستی با دوستان خداوند2-پیروی از خداوند3-بیزاری از دشمنان خدا4-مبارزه با دشمنان خدا5-همچنین دوست داشتن راهی که ما را به خدا می رساند خود باعث تقویت این دوستی می شود.
2) برای تقویت بیزاری از باطل و بی تفاوت نبودن در مقابل باطل صفتان چه می توان کرد؟
با مبارزه کردن علیه باطل و باطل صفتان و انجام کارهایی مثل نهی از منکر می توان این عمل را تقویت کرد.
3) چگونه می توان دریافت که در دوستی با خدا و دشمنی با بدی ها صادق هستیم ؟
محبت تنها یک علاقه ی قلبی نیست بلکه باید آثار آن در عمل انسان منعکس گردد، کسی ک مدعی دوستی با پرودگار است. نخستین نشانه ی آن، این است که از خدا و فرستاده او پیروی کند، ( ان کنتم تحبون الله فاتبعونی)
دلیل آن نیز این است که عشق و علاقه انسان به چیزی به خاطر این است که در آن، کمالی را یافته است و عشق انسان به خدا بخاطر این است که او را سرچشمه ی هر نوع کمال یافته است، بنابراین چگونه ممکن است انسان ، به کسی عشق بورزد ولی به خواست او عمل نکند؟!
امام صادق (ع) می فرماید؛ اگر محبت تو به خداوند صادقانه بود،از فرمان او اطاعت می کردی، زیرا کسی که دیگری را دوست می دارد، از فرمانش پیروی می کند.
درس دوازدهم : فضیلت آراستگی (صفحه 132)
1-چه تفاوتی میان آراستگی و خودنمایی ظاهری است؟
آراستگی مورد نظر اسلام به این است که به وضعیت تن و لباس و همچنین به اخلاق و رفتار خود بپردازند و آن را زیبا سازند، با پوشیدن لباس های تمیز و سفید با مسواک زدن و شانه کردن مو و حتی روغن مالیدن و استعمال بوی خوش و .......زندگی پاک و دلنوازی را به دنبال داشته باشد.
اما خودنمایی، عرضه ی خود به عنوان کالا در بازار هوسبازان و تحریک و جلب توجه دیگران است مانند اینکه لباس نازک وبدن نما بپوشد و اندام های بدنی خود را در معرض دید دیگران قرار دهد و یا زیبایی خود را در بازار شهوت پرستان بفروشد که این نوع روش هیچ تناسبی با عفاف و آراستگی مورد نظر اسلام ندارد که امام علی (ع) می فرماید: بپرهیزید که خود را برای دیگران بیارایی و با انجام گناه با خدا به ستیز برخیزی و نیز می فرماید:اسلام ما را دعوت می کند در هنگام حضور دیگران ، در عین داشتن پوشش آراسته و تمیز محیطی همراه با عفاف و عزت ایجاد نمائیم.
2-چگونه با خودنمایی عزت نفس آدمی لکه دار می شود؟
ارضاء میل آراستگی و خود آرایی که یکی از خواهش های فطری است به تکامل ذوق و شکفتن احساسات کمک می کند و آنان را به راه تعالی روحی و پیشرفت های عاطفی سوق می دهد ولی باید توجه داشت که جوان در این راه زیاده روی و افراط ننماید و از حد معمول تجاوز نکند. خود آرایی اگر به خودنمایی تبدیل شود عوارض نا مطلوب فردی و اجتماعی بدنبال خواهد داشت که سرانجام آن مایه ی تیره روزی و بدبختی است.
توجه به خودنمایی می تواند:
1-منشا بیماری وسواس شده و رفته رفته مایه ی اختلالات روحی و روانی گردد.
2-باعث پیدایش خوی ناپسند ریا کاری شده و موجب خودپسندی و خود پرستی گشته و منفور و مردود جامعه شود.
3- باعث می شود فرد از فعالیت های ثمر بخش زندگی بازماند و عمر گرانبها را در راههای غیر مفید و احیانا مضر مصروف نماید.
4- باعث می شود تا به هر بهانه ای توجه دیگران را جلب کند و خود را در بازار هوسبازان شهوت پرست به ارزان بفروشد و عزت واقعی خود را از دست بدهد.
و درنهایت خودنمایی، عزت آدمی را که همیشه همراه با شکست ناپذیری ، صلابت و استواری بوده لکه دار کرده و او را از مقام عزت مندی به ذلت و حقارت می کشاند.
وقتی می گویند فلانی دارای عزت نفس است بدان معنا است که حقارت و پستی را نمی پذیرد ،روح بزرگی دارد.
به همین جهت انسان عزت مند عنیف هم هست. و عزت مندی او نمی گذارد او به خودنمایی کشیده شود و به وسیله نگاه های آلوده قرار گیرد>
3-حضرت مریم (س) و حضرت یوسف(ع) دو مظهر عفاف اند که سرگذشت آنان در قرآن کریم ذکر شده است. با مراجعه به سوره مریم (آیات 18 تا 33)و سوره ی یوسف (آیات 21 تا54)جلوه های عفت و پاکدامنی آنان را بیان کنید.
جلوه های عفت و پاکدامنی حضرت مریم (س) با توجه به آیات 18 تا33 سوره ی مریم
1-آن هنگامی که خداوند اداده کرده بود تا یکی از فرشتگان بزرگ را به سوی مریم بفرستد واو به شکل انسان کامل بی عیب و نقص و خوش قیافه بر مریم ظاهر شد،حضرت مریم (س) که همواره پاکدامن زیسته بود با دیدن چنین منظره ای فریاد زد: من به خدای رحمان از تو پناه می برم اگر پرهیزکار هستی.
بردن نام خدای رحمان و تشویق او به پرهیزکاری ؛ برای این بود که اگر آن شخص ناشناس قصد سوئی دارد، او را کنترل کند.
2-وقتی آن مرد ناشناس گفت: من فرستاده ی پروردگار توام و آمده ام تا پسر پاکیزه ای به تو ببخشم ، لرزش شدیدی وجود مریم را فرا گرفت و با نگرانی پرسید: چگونه ممکن است من صاحب پسری شوم در حالی که هیچ انسانی با من تماسی نداشتم و فرد پاکدامنی بودم ؟
وقتی مرد ناشناس گفت: پروردگارت فرمود که این کار بر من آسان است ،طوفان نگرانی مریم فرو نشست.
3-سرانجام مریم باردار شو و درد وضع حمل چنان بر او سخت آمد و از ترس اتهام ناروای مردم ، با خود گفت : ای کاش پیش از این مرده بودم و به کلی فراموش می شدم .
4- خداوند به او چشمه ی گوارایی پدید آورد و غذایی لذیذ به وجودآورد و صدایی آمد که چشمت را با این مولود جدید روشن کن.
5- مریم شدیدا نگران بود که در مقابل تهمت های ناروای دیگران چه پاسخی بدهد؛ مبادا که پاکدامنی و حیا وعفاف مریم (س) زیر سوال رود.
که خداوند فرمود: اگر از آینده نگرانی ، آسوده خاطر باش و هرگاه بشری در این مورد از تو سوال کرد به اشاره بگو که من روزه ی سکوت گرفته ام و آن کس که این مولود را به تو داده است؛ خود از شما دفاع خواهد کرد.
6-سرانجام مریم پاکدامن، در میان مردم ظاهر شد و مردم زبان به ملامت و سرزنش او گشودند و اتهام ناپاکی بر او زدند و مریم (س) اشاره به نوزاد کرد.ولی به اذن خدا زبان به سخن گشود و گفت: من بنده ی خدایم و خداوند مر کتاب آسمانی داده و مرا پیامبر فرار داده است.
جلوه های عفت و پاکدامنی حضرت یوسف(ع) با توجه به آیات 21 تا54 سوره ی یوسف
1-بعد از اینکه کاروانی یوسف (ع) را از چاه در آوردند و آن را به عزیز مصر فروختند، عزیز مصر آن را به همسرش زلیخا سپرد و گفت: مقام وی را گرامی بدار، شاید برای ما مفید باشد و یا او را به عنوان فرزند انتخاب کنیم.
2- هنگامی که به سن بلوغ رسید زلیخا او را زیبا یافت و دلباخته ی او شد و از تمنای کامجویی کرد ولی یوسف (ع) گفت:پناه می برم به خدا،اگر من خیانت کنم از گروه ظالمان خواهم بود و ظالمان رستگار نمی شوند.
3-یوسف با قاطعیت خواهش زلیخا را رد کرد و به او فهماند که هرگز تسیلم او نخواهد شد و یوسف (ع) با اینکه در عنفوان جوانی دارای غرایز نیرومندی بود ولی غریزه و نفس خود را تحت فرمان عقل و ایمان داده بود.
4-یوسف (ع)به سه دلیل در این مبارزه پیروز شد:1-خود را به خدا سپرد و به او پناه برد2-توجه به نمک شناسی که در خانه عزیز مصر بزرگ شده و به او خیانت نورزید.3- خود سازی یوسف و بندگی توام با اخلاص او که تمام کارهایش برای رضایت خدا بود و تسلیم فرمان او.
5- زلیخا یوسف را در خلوت یاقت و در حالی که یوسف را تعقیب می کرد پیراهن او را از پشت سر پاره کرد ، در این هنگام عزیز مصر وارد شد و زلیخا به دروغ دست به حیله زد که یوسف قصد حیانت داشت ، بعد از اینکه حقیقت بر عزیز مصر آشکار شد ،گفت :ای یوسف، از این موضوع صرف نظر کن و درجایی نقل نکن و به زلیخا گفت: ای زن از گناهت استغفار کن که از خطا کاران بودی.
6- یوسف (ع) هیچ وقت سکوت را جایز نشمرد تا اتهام خیانت به او بزنند، به همین جهت گفت : او مرا به اصرار و التماس به سوی خود دعوت می کرد و من از او فرار می کردم.
7-یوسف (ع) را به خاطر تسلیم ناپذیری او در مقابل زلیخا به زندان افکندند و یوسف که نمی خواسن ننگ عفو پادشاه مصر تا ابد به همراه داشته باشد گفت: باید موضوع بی گناهی منثابت شود تا همه بدانند که من در غیاب عزیز مصر به کسی خیانت نکرده ام .
و زلیخا گفت: اعتراف می کنم که من بودم او را به سوی خود دعوت کردم و یوسف از راستگویان است.
من هرگز نفس خویش را تبرئه نمی کنم ، این نفس بسیار به بدی ها امر می کند مگر آن که خدایم رحم کند که پروردگار غفور و رحیم است.
9-حضرت یوسف( ع) تنها به خاطر حفظ پاکدامنیش به زندان رفت و پس از اعلام عفو پادشاه و آزادی او؛ حاضر به ترک زندان نشد تا بی گناهی او اثبات شود و سرافراز از زندان بیرون آید . و اینجا بود که حفظ شرف برای یوسف برتر از آزادی ظاهری بود.
درس سیزدهم : زیبایی عفاف (صفحه 143)
1- برای حضور سالم و غزتمند در جامعه چه پیشنهادهایی برای مردان وزنان دارید؟
1)ایمان به خدا وزندگی پس از مرگ : "عالم محضر خداست ، در محضر خدا معصیت نکنید "
امام علی (ع): " خداوند سعادتمندان را به وسیله ی ایمان ، از خطر گناه حفظ کرد "(میزان الحکمه ،ج6 ،ص 344 )
2)داشتن تقوا و پرهیزگاری : قران می فرماید : " لباس پرهیزگاری بهترین لباس است "
امام باقر (ع): "مقصود از لباس تقوا ، همان است "( بحار الانوار، ج71، ص272)
3)آگاه بودن از فواید عفاف و مضرات بی مضرات بی عفتی در جامعه :
امام علی (ع) : هر کس که آگاه باشد از انجام گناه باز ایستد
4) کنترل نگاه : یکی از زمینه های عفت و عزت در جامعه کنترل نگاه از نامحرم وحرام است .
پیامبر اکرم (ص): از نگاه به نامحرم بپرهیزید زیرا که نگاه به نامحرم بذر شهوت است
5) نماز وعبادت وذکریاد خدا: قران باصراحت نماز را عامل بازدارنده از فساد وگناه می داند.
نماز ، انسان رااز زشتیها ومنکرات باز می دارد.
6) داشتن حیا: از اصلی ترین موانع انحراف است ،احساس حیاوداشتن شرم مانع انجام گناه است
امام علی (ع): باعفت ترین شما با حیا ترین شما است .
7) تفکروعاقبت اندیشی : انسان وقتی به عاقبت کردار خودفکر کند از آنچه که مناسب شان او نیست خودداری می کند
امام علی (ع)ک هرکس عاقل باشد ،پرهیزکار و عفیف است .
8) پاک دامنی ذپدر ومادر وهمسردر خانواده و اجتماع : اگر خانواده روش پاکدامنی را برگزیند ،رفتار عزتمند به فرزندان خود منتقل می کند.
امام صادق (ع): خوشا به حال کسی که مادرش پاک دامن است .
9) ازدواج: مهترین راه مبارزه فساد و سالم سازی جامعه است
پیامبر (ص): کسی که امکان تزویج فرزندش را داشته باشد و اقدام نکن ، اگه فرزندش مرتکب گناهی شد ،هردو در این گناه شریک اند .
10) شوهر دادن به هنگام دختر: به همان نسبت که ازدواج پسران لازم است برای دختران نیز ضروری است .
اسلام سفارش می کند که دختران را به موقع شوهر دهید زیرا بیم آن می رود که به فساد نزدیک شوند .
11)تحکیم پیوند خانوادگی: خانواده هایی که کانون سالم وگرمی دارند،کمتر دچار مسائل بی عفتی می شوند .
12)غیرت : کسی که برای ناموس خود احترام قائل است ونسبت به آن تعصب دارد به خود اجازه نمی دهد تا عزت و عفت ناموس دیگران را خدشه دار کند .
امام علی (ع)ک عفت هر انسانی به اندازه ی غیرت اوست .
پیامبر اکرم (ص): کسی که از زنش غافل باشد، بی غیرت است.
13)امر به معروف ونهی از منکر: اگر بپذیریم که افرادجامعه همانند یک پیکر اند ،هنگامی که عضوی دچار بیماری گشت ، برعموم مردم لازم است در جهت نجات وی سعی و تلاش کنند تا رنج و عذاب این بیماری کل جامعه را فرا نگیرد.
پیامبر اکرم (ص): اگر کسی در ملاعام گناهی مرتکب شود ودیگران اورانهی نکنند ،همه ی مردم زیان می بینند .
14) داشتن حجاب وپوشش مناسب : چه برای مردان و چه زنان ، اما از آنجا که برهنگی زنان بیشتر موجب تحریک مردان می شود در این زمینه به آنان تاکید بیشتر شده است .
قران کریم خطاب به همسران پیامبر می فرماید: همچون جاهلیت نخستین در میان مردم خودآرایی نکنید و ظاهر نشوید.
2- با اینکه پوشش بدن و حتی موی سر در دین حضرت مسیح (ع) یک امر پسندیده است،برخی جوامع مسیحی نسبت به ایم موضوع بی توجه اند . به نظر شما ، علت آن چیست؟
1)به علت سست بودن اعتقادات ، دین در عرصه ی زندگی آنها وجود ندارد ، دین محدود شده به روزهای یکشنبه و رفتن به کلیسا
2) تحریف دردین مسیحیت
3)به خاطر مصلحت های سیاسی و سودهای اقتصادی ترویج بی بندوباری درآن کشورهاو جوامع زیاد است .
درس چهار دهم : نظارت همگانی (صفحه 159)
1-با تفکر در آیات درس، ثمرات امر به معروف و نهی از منکر را به دست آورید.
1)رستگاری در دوعالم 2) مشمول رحمت خدا شدن3)قرار گرفتن در بهترین امت
2- کدام خیرهاو خوبی هاست که نیاز به دعوت به آن ها را بیش تر احساس می کنید؟بهترین راه دعوت دیگران به کارهای خوب نیست ؟ راه حل عملی شما کدام است؟آنچه در یک جامعه ضروری به نظر می رسد و استحکام زندگی اجتماعی، امنیت و آسایش و حتی سلامت جسمی و روحی، توزیع عادلانه ی ثروت و عدم تجاوز به حریم افراد و دهها مورد دیگر بستگی به وجود آن دارد "قانون" است.
با توجه به اصول اسلامی و عقلانی،کشور ما از قوانین بسیار مترقی در سطح جهان برخوردار است ولی آنچه که آزاردهنده است، عدم اجرای صحیح آن در برخی موارد است و همین موضوع باعث می شود تا افکار عمومی در سطح جامعه نسبت به آنچه که هست و آنچه که می تواند به ان امیدوار باشد کاملا بی اعتماد شده و سیر اقتصادی؛اجتماعی، فرهنگی ، علمی و سیاسی جامعه دچار تزلزل و رکود گردد و درمان این بیماری در این است که باید همه از قانون تبعیت کرده و دیگران را به اجرای صحیح ان تشویق نمایند.
اما راه حل عملی این موضوع از دو نظر قابل برسی است:
الف-اموری که به مسئولین تصمیم ساز و مجریان قانون مربوط می شود: وظیفه ی مقامات ذی ربط است که ضمن اجرای صحیح قانون در مجاری اداری خود، با متخلفین از قانون برخورد قاطع کنند که در این خصوص از قوه ی مجریه؛ مجلس شورای اسلامی، سازمان بازرسی کل کشور، دیوان عدالت اداری و قوه قضائیه بیشتر انتظار می رود.
ب-اموری که به مردم مربوط می شود: نباید عدهای زمانی از قانون حمایت کنند که قانون به نفع آنها باشد، بلکه قانون به خاطر حفظ امنیت عمومی جامعه وضع شده و همه بایئ تسلیم آن شوند. اگر مردم خواهان عدالت اند خود باید رفتار و عمل عادلانه داشته و حکم عدالت را نیز بپذیرند.
3-یکی از مصادیق کارهای خوب (معروف) در مدرسه ،محله و شهر شما را که ترک شده،نام ببرید و راه های پیشنهادی برای انجام دادن آن را بیان کنید.
روابط بین انسان ها، نیازی فراگیر و ضروری:
با پیشرفت وسایل ارتباط جمعی، متاسفانه ارتباط خانواده ها، همسایه ها و ....نسبت به هم بسیار کم رنگ شده است. انسان همنوع و دوست و خانواده را فراموش کرده است و برای فرار از ملامت و سرزنش وجدان خود و عموم مردم، ده ها توجیه برای آن می تراشد.
درست است که شبکه های رسانه ای جهان در عرصه ی ارتباط سریع انسان ها ورشد و توسعه ی کشور از نظر اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی نقش بسیار مهمی دارند ولی آیا می توانند دو گوش شنوا و دو چشم بینا و دو دست گرم و یک دل لبریز از مهربانی را به انسان نیازمند محبت هدیه کنند؟
همسایه که پیامبر اکرم(ص) تا 40 خانه احترام و احئال پرسی و رسیدگی به آن را لازم و ضروری می داند! غریب و تنها مانده و شاید در انتظار دستان گرم و نگاه پر مهر یک دوست باشد و "صله ی رحم" و رسیدگی به نزدیکان که این همه اسلام در موردش سفارش کرده و " قطع صلحه ی رحم " را برابر با خشم و غضب خدا می داند، تا چه اندازه در جامعه عمل می شود؟ چرا آدم ها می خواهیم " ادای زندگی ماشینی " را در بیاوریم؟
4-یکی از مصادیق منکر را که در مدرسه ، محله یا شهرستان بیشتر مشاهده کردید نام ببرید و راههای عملی برای آن را پیشنهاد کنید .
آنچه امروزه در پنهان وآشکار، جامعه ی ما به ویژه جوانان را تهدید می کند از دست رفتن هویت دینی و فرهنگی آنان است که دقیقا ایمان آنها مورد هدف قرار گرفته است . امروزه با ابزارهای مختلف رسانه ای ، تصویری ،دیداری وشنیداری در تلاشند تا جوانان را " خودآگاه یا ناخودآگاه " به سرعت به سوی بی هویتی بکشانند وبا دل مشغولی های مبتذل و گرایش به مد روز ،وآشنا نمودن با مواد مخدر،به ویژه فرص های خطرناک روان گردان ، تمام انرژی ، امید وابتکار رااز آنان گرفته و آنان را مسحور فرهنگ بیگانه سازند چه زیباست سخن امام علی (ع) که می فرماید : در شگفتم از کسی که چیزی را گم می کند و آن را می جوید ،ولی خود را گم کرده ودر پی یافتن آن نیست
راههای عملی برای ترک آن :
1-اطلاع رسانی دقیق رسانه ها و مطبوعات در خصوص تلاش بیگانگان برای از بین بردن هویت های دینی و فرهنگی ملت
2-تامین ابزارهای سالم فرهنگی و تاسیس مجتمع های سالم تفریحی و ورزشی برای عموم مردم .
3-تقویت شبکه های ارتباط جمعی از جمله تلویزیون با برنامه های سالم ، آموزنده، جذاب وبانشاط وفرهنگ ساز که مانع رقبت جوانان به بیگانگان شود .
4-سرمایه گذاری کلان دولت و بخش خصوصی در جهت توسعه ی همه جانبه کشور و جذب نیروی انسانی کار آمدو ایجاد اشتغال و رفع بیکاری .
5-تغییر ساختاری فرهنگ های غلط رایج در سطح خانواده ها و تسهیل ازداج توسط آنها.
6- برخورد قاطع مسئوولین ذی ربط با عوامل ایجاد فساد و شبکه های پخش و توزیع مواد مخدر و ابزارهای مبتذل .
7- گسترش فضاهای با زپروری معتادان و اهمیت دادن به کانونهای اصلاح و تربیت و رسیدگی به خانواده های بی سرپرست.
5- در رفتار میان کشورهای و ملت ،به خصوص قدرت های بزرگ با سایر کشورها چه منکرهایی مشاهده می کنید؟
الف-تلاش برای کشورها و غارت منابع و ثروت آنها و تضییع حقوق ملتها با ادعاهایبشر دوستانه و حقوق بشرو ایجاد صلح و امنیت .
آنچه در جهان امروز دیده می شود، قدرت های بزرگ با استفاده از ابزارهای قدرت نظامی، اقتصادی و سیاسی خود در تلاشند تا هر کجای دنیا که منافع آنان را تامین می کند با شعارهای فریبکارانه و بدون اجازه ملت ها وارد شده و در جهت غارت و تامین منافع خود تلاش می کنند. هرچند که در این مسیر هزاران انسان بی گناه کشته و یا آواره اشوند.
تاسف نگیزتر اینکه برای توجیه کارهای خود ادعاهای بشر دوستانه و یا ایجاد صلح و دمکراسی را هم همیشه به همراه دارند و سازمان ملل که تنها مرجع و حافظ حقوق ملت هاست ، نه تنها نظاره گر این نوع رفتارهای استکباری بعضی کشورهاست بلکه در مواقع همراه آنان نیز هست.
ب- تلاش برای تحمیل فرهنگ ضد ارزشی خود به سایر کشورها و اعتقاد به جنگ تمدنها و سرکوب اعتقادات دینی ملت ها به ویژه ملل مسلمان.
امروز با گسترش رسانه های ارتباط جمعی و شبکه های ماهواره ای و اینترنتی و......برخی کشورها در تلاشند تا با ایجاد "فرهنگ واحد جهانی"فرهنگ خود را به سایر کشورها تحمیل کرده و فرهنگ خود را ارزشمندترین فذهنگها و تاریخ جهان را "پایان تاریخ" بنامند و اگر کشوری در مقابل آنها ایستاد ، با انواع اتهامات از جمله؛ ناقض حقوق بشر یا تمدن عقب مانده و....ان را منزوی کرده و با انواع مجازاتهای اقتصادی سیاسی و نظامی، آن را وادار به پذیرش کنند که البته موضوع جنگ تمدنها در ادامه ی همین سیاست قلنداد می شود."چرا که اگر کشوری بخواهد بر کشوری دیگر تسلط پیدا کند و منابع اقتصادی و ذخایر زیرزمینی و نیروی انسانی آن را غارت کند و بازاری برای تولیدات خود ایجاد کند، اولین کاری که باید انجام دهد تغییر فرهنگ مقاومت آن کشور است.
6-آیا می توان مبارزات ملت فلسطین را مصداقی از امر به معروف به حساب آورد؟
یکی از واجبات اسلامی که نماینگر نظام اجتماعی است، مسئله ی دفاع است. حفظ جامعه ی اسلامی، هم در مقابل خطرهای داخلی و هم خارجی وظیفه هر فرد مسلمان است. دفاع از دین و کشورهای و ناموس و اموال خود بر تمام مسلمانان واجب است و حتی کسانی که در این راه کشته شود به عنوان شهید دانسته شده و از ارزش خاصی برخوردار می باشند.
در اسلام نه تنها موضوع دفاع از سرزمین و دین و حقوق انسانها " با عنوان جهاد" واجب شمرده شده بلکه مسامحه و کوتاهی در آن گناه محسوب می شود . امروز ملت فلسطین از آرمان و اعتقادات خود و سرزمین و خاک خود دفاع می کند و این دفاع در اصل ستودنی است و مصداقی از معروف شمرده می شود و در صورت کوتاهی، در پیشگاه خداوند و نسل آینده مسوولند.
درس پانزدهم : کار و درآمد حلال ( صفحه 173)
1-با این که با پرداخت انفاق بخشی از مال انسان کم می شود، چرا خداوند همین کار را موجب افزایش ثروت می شمارد؟
خداوند در آیه ی 39 سوره ی سبا می فرماید : و ما انفقتم من شیء فهو یخلفه و هو خیر الرزقین آن چه را که در راه خدا انفاق می کنید ، خداوند جای آن را پر می کند آن را پر می کند و او بهترین روزی دهندگان است.
پرداخت زکات مثل هرس کردن درخت انگور است که به ظاهر شاخه هایش کم شده ولی در عوض باعث قوت تنه ی درخت و شاخه های باقی مانده می شود و محصول بهتری می دهد . مال زکات داده شده به اصطلاح برکت پیدا می کند و در زندگی انسان با توفیق الهی در راه صحیح مصرف می شود.علاوه بر آن پرداخت زکات جامعه را از فقر نجات می دهد و روحیه ی کار و شکوفایی اقتصادی شکل می گیرد و ثمرات و نتایج این شکوفایی به همه ی افراد جامعه باز می گردد.
2-آیات 18 سوره ی حدید،12 سوره ی مائده و17 سوره تغابن را مطالعه کنید و توضیح دهید:
الف-چرا قرض بدون ربا را قرض الحسنه می نامند؟
قرض در اصل به معنی "قطع کردن و بریدن" است و چون با وارژه "حسن" همراه شود ،اشاره به جدا کردن مال از خویشتن و دادن آن در راه خیر است.
اگر فردی مال خود را به دیگری قرض دهد و درمقابل آن هیچ گونه شرط مطالبه ی اضافه نکند و فقط قصد خیر و یاری رساندن را داشته باشد." قرض الحسنه" می نامند.
ب- چه نتایجی برای قرض الحسنه بیان شده است؟
کسی که قرض الحسنه دهد:ان تقرضوا الله قرضا حسنا یضعفه لکم و یعفر لکم و الله شکرو حلیم
1-خداوند چندین برابر ( در برخی آیات هفتصد برابر)آن را هاو خواهدداد. یضاعفه لکم
2- خداوند گناهان او را می آمرزد .یعفرلکم
3-خداوند از بندگانش به وسیله پاداشهای عظیم تشکر می کند."شکور"
4-خداوند در عقوبت بندگان به خاطر گناهان آنان، تعجیل نمی کند."حلیم"
5-خداوند آنان را در باغهای بهشت که از زیر درختان آن نهرها جاری است، داخل می کند." لادخلنکم جنت"
3-چه انگیزه ای سبب می شود برخی بتوانند به راحتی زکات؛ خمس و مالیات خود را بپردازند ولی برای برخی دیگر سخت باشد و از این وظیفه ی دینی سرباز بزنند؟
1-ایمان به خدا و روز قیامت2-اعتقاد به اینکه خداوند آن را جبران خواهد کرد( به عنوان برکت در مال دنیا و پاداش در آخرت)3- داشتن روحیه ی سخاوت و بخشش 4- علاقه به اسلام و مسلمانان و همنوعان5- علاقه مند بودن به پاکی نفس و پاکی فرد وجامعه 6-علاقمند بودن به آبادی جامعه و از بین رفتن فقر در آن7- نوعی عبادت و انجام وظیفه دانستن.
4- نمونه هایی از کارهای کاذب را نام ببرید و تاثیر آن را بر اقتصاد جامعه توضیح دهید.
در اسلام به کار و کوشش برای تولید و ارزش افزوده اجناس تاکید شده و زحمت کشیدن برای تامین هزینه ی زندگی همپایه ی جهاد در راه خدا دانشته شده ولی با کمال تاسف عدهای به دلایل مختلف بدون تعوجه به اثرات منفی اقتصادی ؛اجتماعی ،فرهنگی و اخلاقی جامعه به شغلهای غیر مولد و بعضا حرام و غیر قانونی می پردازند و آن را به عنوان یک "شغل" دانسته و در پنهان و آشکار به انجام آن مبادرت می کنند.
البته بر اثر عدم نظارت و یا عدم برخورد قاطع و مناسب با جرم ,این رویه در حال گسترش می باشد.از جمله ی آنان "واسطه گری و دلالی؛احتکار، رانت خواری، رشوه به عنوان هدیه و ....،سوء استفاده از روابط اداری و اختلاس ، پاداشهای زیاد در برابر کارهای کوچک، کلاه برداری و حقه بازی، قمار، تحصیل در آمد از طریق ربا، خرید و فروش و تولید مواد مخدر و همکاری با مراکز فساد و ........را می توان شمرد.
مسلما ترویج کارهای کاذب موجب رکورد اقتصادی و رشد بیکاری و پایین آمدن ثروت عمومی و اخلال در نظام اقتصادی کشور می شود که با شیوع آن شغل های غیر مولد افزایش یافته و امکان رقابت بین مردم کاهش می یابد و جامعه روز به روز به سوی فقر و نیازمندی به سایر کشورها سوق داده می شود.
درس شانزدهم: یاری از نماز و روزه (صفحه 187)
1-اگر مسافر پیش از ظهر به وطنش یا جایی که می خواهد ده روز در آنجا بماند، برسد، در چه صورتی باید روزه بگیرد و در چه صورتی نباید روزه بگیرد؟ اگر قبل از رسیدن چیزی نخورده یا نیاشامیده باشد، روزه اش صحیح است در غیر این صورت روزه او صحیح نیست.
2-اگر مسافر بعداز ظهر به وطن یا به جایی که می خواهد ده روز بماند ،برسد،وظیفه اش چیست؟
روزه اش افطار کند و باید قضای روزه اش را بگیرد.
3- اگر کسی که روزه است ،بعدازظهرمسافرت کند، وظیفه اش نسبت به روزه ی آن روز چیست؟
روزه اش صحیح است و باید تا هنگام مغرب روزه اش را نگه دارد.
4- اگر کسی که روزه گرفته، پیش از ظهر مسافرت کند و بخواهد به پیش از چهار فرسخ برود و ظیفه اش چیست؟
روزه اش باطل می شود البته هنگامی که به بیش از 4 فرسخ رسیدن نه قبل لز آن.
پیام آیات سال چهارم 
حادثه خونین منا